Να το πάρει ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ;

Πολλοί ξαφνιάζονται με την τόλμη, το θράσος, το θάρρος ή τη γραφικότητα του Σταύρου Θεοδωράκη. Καθένας από την πλευρά και με την οπτική του γωνία, καθείς με τις αντιλήψεις, τα πιστεύω και τις κοσμοθεωρίες του, τοποθετείται κρίνει, συγκρίνει, επικρίνει και προσπαθεί να διακρίνει ανάμεσα στις πρώτες στροφές που φέρνει μετά το ξεκίνημά του το ΠΟΤΑΜΙ, προθέσεις, κίνητρα, σκοπιμότητες, αλήθειες και ψέματα.

Δεν θα μπορούσε όμως να είναι λιγότερο συνεπής με αυτά που από χρόνια κουβαλάει στο δισάκι του –κι όχι μόνο στο σακίδιό του. Ο Σταύρος Θεοδωράκης ποτέ δεν έπαψε ν’ αποκαλύπτει και ν’ αποκαλύπτεται μπροστά στο κοινό του, είτε αναγνώστες το αποτελούσαν, είτε ακροατές ή τηλεθεατές. Είχε το χάρισμα της αμεσότητας και της ευκρίνειας. Της ευκρίνειας –πρόσεξε τη λέξη– που έκανε τις λέξεις να μιλάνε το νόημα τους, αλλά ταυτόχρονα και να ηχούν δίχως παράσιτα και μικροφωνισμούς. Όπως, λόγου χάρη, μπορείς ν’ ακούσεις το ποτάμι να κυλά ανάμεσα σε πέτρες και χώματα, ξερόκλαδα και κορμούς δέντρων, όπως το ακούς να πέφτει με παφλασμό από ψηλά, ν’ αφρίζει κι ύστερα από λίγο να ηρεμεί ρέοντας και πάλι με μεγαλοπρέπεια ή ορμή.

Έκανε και τους συνομιλητές του να μιλούν, είτε σιωπούσαν, είτε χαμογελούσαν, είτε έσερναν αμήχανα τα εεεεεεεε και τα ααααααα. Επώνυμοι και ανώνυμοι είχαν κάτι να προσθέσουν –πρόσεξε το ρήμα– σ’ αυτά που ήξερες, που νόμιζες, που φανταζόσουν. Μέσα σ’ αυτές τις στιχομυθίες, μεταξύ της παύσης και του βλέμματος, κάπου δηλαδή ανάμεσα σ’ ερώτηση κι απάντηση, ο Σταύρος Θεοδωράκης έβρισκε τρόπο να τρυπώνει κάτι απ’ τον εαυτό του, να τοποθετεί μια ψηφίδα από την ψυχή του, κάτι από το ίδιο του το ΠΟΤΑΜΙ. Κατά έναν παράξενο τρόπο –αν τον παρακολουθούσες κάπως προσεχτικά– εύκολα μπορούσες να διακρίνεις ανάμεσα στις λέξεις, τις προτάσεις, τις άνω τελείες και τα ερωτηματικά, δικές σου σκέψεις, δικές σου απορίες, δικά σου ερωτηματικά και προβληματισμούς.

Το ΠΟΤΑΜΙ, λοιπόν, πιστεύω πως είναι για τον Σταύρο Θεοδωράκη «μία άγραφη ζώνη», ένας λευκός αχαρτογράφητος χώρος, μια πρόκληση για ένα βήμα μπροστά –ή στο κενό, θα δείξει– αφού, οι «λευκές κόλλες» δεν του άρεσαν από την εποχή που ήταν ακόμα μαθητής. Όπως δεν του άρεσαν κι οι αναβολές. Έτσι έχει γράψει πριν από αρκετά χρόνια, τότε που οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές είχαν διάθεση για εξομολογήσεις, για αληθινές εξομολογήσεις, πριν αυτές γίνουν «τίτλοι στην άνω δεξιά γωνία» κάποιας εφημερίδας. Τότε που τα συνθήματα από τα μπαλκόνια ήταν πιο εύκολα, πιο πιασάρικα, πιο λαοπλάνα. Ούτε αυτά τον συνάρπαζαν, ούτε και τα συνθήματα στις θύρες των γηπέδων. Η ματιά του έπεφτε λοξά, όχι λοξή –πρόσεξε τη λέξη– και με μια δόση συμπάθειας στο «πέταλο», στους αντιπάλους. Τότε ακόμα έμπαιναν κι αντίπαλοι στις έδρες.

«Ήμουν λίγο και με τους αντιπάλους» αισθάνθηκε την ανάγκη να εξομολογηθεί. Ήξερε –ή έμαθε ίσως– να μπαίνει στη θέση του άλλου. Καταλάβαινε πώς αισθανόταν, πού «πόναγε», τι λαχταρούσε, τι ήθελε. «Εμπάθεια» τη λέει η πολιτική επιστήμη αυτή τη διαδικασία, το να μπορείς, δηλαδή, να μπαίνεις στη θέση, να καταλαβαίνεις τον άλλο. Ο Σταύρος Θεοδωράκης το είχε γράψει κι αυτό από τότε. Με τα χρόνια, μέσα από τόσες ανθρώπινες ιστορίες, μετά από τόσες μέρες και νύχτες εξομολογήσεων, μετά από τόσο σκάλισμα στα σκοτεινά, ανάμεσα στις πέτρες των τεράστιων τοίχων του δικού του καφενείου, ξεθάρρεψε. Διάβαζε τα σημάδια. Διάβαζε τους ανθρώπους.

Κάτι απ’ όλα αυτά ή κι όλα αυτά ίσως είναι ο Σταύρος Θεοδωράκης. Αν θες το πιστεύεις, αν όχι, καλή καρδιά. Δεν νομίζω να περιμένει τίποτε περισσότερο. Έτσι το αισθάνεται, έτσι το κάνει. Απλώς, σ’ αυτές τις εποχές που κάθε άλλο παρά, η λευκή κορνίζα, το άγραφο περιθώριο στις ιστορίες των ανθρώπων γεμίζει με σωστούς τίτλους, πρέπει να προσπαθήσεις πολύ για να βρεις όχι τις σωστές απαντήσεις, αλλά τις σωστές ερωτήσεις. Ποια μπορεί να είναι άλλωστε η σωστή απάντηση σε μια λάθος ερώτηση; «Ανέκαθεν οι δημοσιογράφοι είχαν αυτό το προνόμιο. Να ακούνε τον έναν και να μην ακούνε τον άλλο. Να βλέπουν τη μια μεριά και να αγνοούν την άλλη». Κι αν δεν ξέρεις, συνήθως υπάρχει κάποιος πρόθυμος για να σε βγάλει απ’ το αδιέξοδο ρωτώντας σε: Να το πάρει το ποτάμι;

Ποτάμι με ποτάμι –αν δεν το έχεις καταλάβει ακόμα, το διαισθάνεσαι πια– έχει μεγάλη διαφορά. Γι’ αυτό θέλει προσπάθεια πολύ και προσοχή μεγάλη το ναι ή το όχι, που θ' απαντήσεις. Μπορεί στο Σταύρο Θεοδωράκη να μην άρεσαν τα σχολικά βιβλία και να το 'χει εξομολογηθεί από χρόνια, αλλά ο Θεός να μας φυλάει από κάποια... σιγανά ποτάμια των ολομελειών, των μεταπτυχιακών και των αμφιθεάτρων.

Σ.Σ.: Τα αποσπάσματα κι η ιδέα αντλήθηκαν από τον πρόλογο του εξαντλημένου πλέον βιβλίου του Σταύρου Θεοδωράκη «Εξομολογήσεις Πρωταγωνιστών» από τις εκδόσεις «ΠΟΤΑΜΟΣ» –πρόσεξε τη λέξη!– του 2002. (Η εικόνα από το οπισθόφυλλο).