Παιδεύοντας την εκπαίδευση.

Δρόσισε, μόλις βραδιάσει ή νωρίς το πρωί ζητάς κάτι παραπάνω να ρίξεις πάνω σου.

Δεν είναι αυτό όμως που με κάνει να νοιώσω για τα καλά μελαγχολία με την αλλαγή της εποχής, πιο πολύ είναι οι νεανικές φωνές και τα γέλια που φτερούγησαν χτες το πρωί ξένοιαστα και χαρούμενα απ’ το ανοιχτό –ακόμα ευτυχώς– παράθυρο. Είναι οι παρέες των μαθητών που ξεκίνησαν και φέτος την εκπαιδευτική τους οδύσσεια στα Δημοτικά, τα Γυμνάσια και τα Λύκεια.

Τσάντες, τετράδια, στυλό και μολύβια πήραν μεγαλοπρεπώς τη θέση τους στη μαθητική καθημερινότητα. Τα βιβλιοπωλεία γέμισαν τις βιτρίνες τους με τα σχολικά είδη και στα ράφια φιγουράρουν κολλαριστά τα ολοκαίνουργια βιβλία και «βοηθήματα». Τα σχολικά βιβλία –παρά την κατάργηση του Ο.Ε.Δ.Β.– διατίθενται ακόμα δωρεάν από το κράτος για τους μαθητές που πηγαίνουν στα δημόσια σχολεία.

Προανάκρουσμα των εξόδων του χειμώνα που έρχεται για τις οικογένειες με παιδιά στο σχολείο. Η λίστα των δαπανών του οικογενειακού προϋπολογισμού φορτώνεται και με τα έξοδα για τα φροντιστήρια ή τα ιδιαίτερα, τα βοηθήματα, τα ξενόγλωσσα βιβλία και τ’ απαραίτητα σχολικά είδη. Μαζί μ’ αυτά αρχίζουν πάλι και τα γυμναστήρια, τα μπαλέτα, τα κολυμβητήρια και γενικά όλες εκείνες οι δραστηριότητες, που συνηθίσαμε απ' τα χρόνια της ευμάριας, να παρακολουθούν τα παιδιά μας ως συμπλήρωμα της καθημερινής τους ρουτίνας.

Χρόνο με το χρόνο φεύγουν οι δεκαετίες κι όμως η γενικευμένη αίσθηση, εκείνων τουλάχιστον που βιώνουν από κοντά την εκπαιδευτική διαδικασία, είναι, ότι οι δυο πρώτες εκπαιδευτικές βαθμίδες, παρά τις επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί όλα αυτά τα χρόνια σε υποδομές κι εποπτικά μέσα και παρά τις επιμέρους βελτιώσεις (π.χ. ολοήμερο, νέα μαθήματα, ψηφιακό σχολείο κ.ά.), δεν έχουν κατορθώσει ν’ απαλλαγούν από αναχρονιστικά σύνδρομα κι αγκυλώσεις, ούτε ν’ αποκτήσουν την αναγκαία ευελιξία και προσαρμοστικότητα ενόψει του ευμετάβλητου κι απαιτητικού κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η εκπαίδευση διατηρεί παραδοσιακά χαρακτηριστικά, όπως η από καθέδρας διδασκαλία, η αποστήθιση, το σχολικό βιβλίο ανά μάθημα κ.λπ., που αν συνδυαστούν με χρόνιες αδυναμίες ως προς αυτήν καθεαυτή την ποιότητα του διδακτικού έργου συνεπεία της μη επαρκούς μετεκπαίδευσης ή της ανυπαρξίας αξιολόγησης κι ελέγχου των εκπαιδευτικών, αναπαράγουν ένα μοντέλο, που εκ των πραγμάτων αδυνατεί ν’ ανταποκριθεί και να καλύψει επαρκώς, όχι μόνο τις αυξημένες απαιτήσεις, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ούτε κάν τις βασικές ανάγκες των μαθητών.

Από την πρώτη τάξη του Δημοτικού μέχρι την τρίτη Λυκείου όλα εξελίσσονται το ίδιο προβλέψιμα και βαρετά, το ίδιο μονοσήμαντα και μονότονα με καταληκτικό σταθμό το ορόσημο των πανελληνίων εξετάσεων. Μέσα σ’ αυτόν τον δωδεκαετή μύλο εκπαιδευτικής ζωής, οι μαθητές ζυμώνονται ομοιόμορφα κι απρόσωπα με τις ίδιες και τις ίδιες διαδικασίες, αντιλήψεις, καταστάσεις, κανόνες και συμπεριφορές. Το ίδιο σύστημα παρακολούθησης, οι ίδιες εκδηλώσεις, οι ίδιες μέθοδοι διδασκαλίας κι εξέτασης κ.ο.κ.

Εντάξει, καταργήθηκε –μπορεί να πει κάποιος– η έπαρση σημαίας κι η προσευχή, σιγά τη μεταρρύθμιση. Χίλιες φορές να υπήρχαν αυτά και να ‘χαν καταργηθεί οι παρελάσεις, μπορεί να πει κάποιος άλλος. Προτού μπούμε όμως σ’ αυτήν την ανούσια, για τούτη την ώρα, αντιπαράθεση, είναι σκόπιμο ν’ αναφερθούν δυο – τρία κρίσιμα ζητήματα, που αφορούν αυτή καθαυτή τη διαδικασία της μάθησης και του τρόπου που οι μαθητές κοινωνικοποιούνται ως αυριανά μέλη της κοινωνίας.

Από καιρό μιλάμε λίγο – πολύ όλοι για την ανάγκη μεταξύ μας συνεργασίας και συλλογικής προσπάθειας, για την ανάγκη σεβασμού στοιχειωδών κανόνων κοινωνικής ευπρέπειας και συμπεριφοράς, για την ανάγκη δημιουργίας, ανάπτυξης και διαρθρωτικών αλλαγών που έχει ανάγκη η πατρίδα μας. Είναι άραγε οι ανάγκες αυτές απότοκα μόνο της οικονομικής κρίσης; Δεν είναι διαχρονικές απαιτήσεις και ζητούμενα των κοινωνιών και σταθερά σημεία αναφοράς για το επίπεδο της κοινωνικής εξέλιξης και προόδου;

Πόσο, επομένως, το εκπαιδευτικό μας σύστημα προετοιμάζει τους αυριανούς πολίτες, ώστε να είναι έτοιμοι να συνεργαστούν για το κοινό καλό, για να προστατέψουν και να φροντίσουν το δημόσιο χώρο όπως τον ιδιωτικό τους, για ν’ αναζητήσουν και να διεκδικήσουν τη δικαιοσύνη ή την ποιότητα στην πόλη, στη χώρα ή στην εργασία τους;

Το σχολείο –θα αντιτείνει εύλογα κάποιος– έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες και ρόλο, ιδιαίτερα λειτουργώντας μέσα στη σύγχρονη πολύπλοκη και σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα, αδυνατεί ν’ ανταγωνιστεί τις επιδράσεις που ασκούν τα πανίσχυρα Μ.Μ.Ε. ή να παρακολουθήσει έστω τα πολύμορφα ρεύματα και τάσεις που δημιουργούν τα social media, οι ομάδες, οι διάφορες εφαρμογές της τεχνολογίας.

Σωστά όλα αυτά, όμως το σχολείο έχει το μεγάλο πλεονέκτημα να έρχεται σ’ επαφή με τα παιδιά από μικρή ηλικία, διαθέτει την άνεση του χρόνου να επιδράσει, αλλά και το κρίσιμο προνόμιο της διαπροσωπικής επαφής. Έχει σύμμαχο και συμπαραστάτη την οικογένεια. Εκείνο που χρειάζεται για να πολλαπλασιαστεί η κοινωνικοποιητική του επίδραση κι εμβέλεια είναι ν’ αλλάξει ριζικά η μέθοδος και τα «εργαλεία», ο τρόπος δηλαδή, με τον οποίο θα προσεγγίσει τους μαθητές.

Ζητούμενο είναι, πώς θα μετουσιωθεί η σημερινή επίπεδη εκπαιδευτικά κι επιδερμική συναισθηματικά σχέση του με τους μαθητές, σε μια δημιουργική κι αμφίδρομη επικοινωνία, που θα στοχεύει στη γνώση μέσα όμως από την αλληλοεπίδραση δασκάλου και μαθητή, αλλά και μεταξύ των ίδιων των μαθητών.

Όταν ο μαθητής δεν θα «σηκώνεται για μάθημα», ούτε θα συμμετέχει σε περιβαλλοντικές δράσεις ρουτίνας. Όταν η τάξη θα είναι σύνολο κι όχι άθροισμα. Όταν ο εκπαιδευτικός δεν θα μοιράζει φωτοτυπίες, ούτε θα γράφει με τις ώρες την υπηρεσιακή αλληλογραφία. Όταν στο σχολείο θα λειτουργεί και δεν θα δουλεύει. Όταν εκλείψουν αυτά και πολλά πολλά άλλα, που συνθλίβουν κι εκμηδενίζουν την αξία και την αξιοπρέπεια δασκάλων και μαθητών, θα βρεθεί χρόνος και –προπαντός– διάθεση για τη γνώση, το διαλόγο, την αναζήτηση και τον προβληματισμό πέρα κι έξω από το σχολικό βιβλίο, πέρα κι έξω απ’ τα ωρολόγια προγράμματα και τις εγκυκλίους του Υπουργείου.

Τότε «το Υπουργείο», αυτός ο μέχρι σήμερα γραφειοκρατικός κι απρόσωπος –θαρρείς– οργανισμός, θα ‘χει πάψει ν’ ασχολείται μόνο με την ονομασία του ή με την εκπόνηση θνησιγενών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, τότε το ζητούμενο δεν θα είναι η κατάργηση της «βάσης του 10». Τότε, «οι βάσεις» δεν θ’ ανακοινώνονται στα τέλη κάθε Αυγούστου, αλλά θα είναι γνωστές και σε δυναμική διαρκή αλληλεπίδραση κι αλληλεξάρτηση με το σύνολο των δασκάλων και των μαθητών, θα ‘ναι οι βάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας, το θεμέλιο κι ο ακρογωνιαίος λίθος στη μόρφωση και στη διάπλαση του παιδιού από την πρώτη Δημοτικού μέχρι την αποφοίτησή του από το Λύκειο.

Τότε, αυτά τα παιδιά που θα περνούν κάτω απ’ τ’ ανοιχτό μου παράθυρο –αν ζω για να τ’ ακούω– θα ‘ναι πραγματικά ξένοιαστα και χαρούμενα, όχι μόνο εξαιτίας του αυθορμητισμού και της ξενοιασιάς της ηλικίας, αλλά γιατί αυτά τα παιδιά θα αισθάνονται χαρούμενα και θα νοιώθουν ασφαλή σ' έναν κόσμο που μπορούν να κάνουν όνειρα και να σχεδιάζουν το μέλλον τους, θα ‘ναι γιατί αυτά τα παιδιά θα ‘χουν ελπίδες.