Η συνιστώσα του φόβου.

Αυτό που μου παγώνει πρώτο το αίμα είναι ο φόβος. Μετά μουδιάζει η καρδιά. Επιβραδύνει για ένα δευτερόλεπτο, σαν να σταματάει, και μετά αρχίζει να πάλλεται ξέφρενα, τρελά. Κάποιες φορές νομίζω, αν επικρατεί ησυχία στο χώρο, ότι μπορώ να την ακούσω, όπως την πιάνω να χοροπηδά πάνω στο στήθος.

Ίσως είναι το πιο αποκρουστικό συναίσθημα, το πιο απάνθρωπο. Εκείνο που σε κάνει να αισθάνεσαι ανήμπορος, απροστάτευτος, ανυπεράσπιστος. Εκείνο που αμβλύνει τ’ αντανακλαστικά, μειώνει το αίσθημα αξιοπρέπειας, παραλύει τη λογική. Μόνο το ένστικτο ίσως είναι εκείνο που μπορεί ν’ αντιδράσει, όταν το είναι σου όλο έχει παγώσει.

Ο φόβος ακυρώνει κάθε πρωτοβουλία και προσπάθεια. Επιτείνει την αμυντική στάση απέναντι στη ζωή, αναβάλλει τις εξελίξεις, αναστέλλει την πρόοδο. Οδηγεί στη φυγή, στην παθητικότητα, στη θυματοποίηση, στην άνευ όρων παράδοση. Ο φόβος που γίνεται τρόπος ζωής σηματοδοτεί το τέλος, το απόλυτο αδιέξοδο, την διάλυση του κοινωνικού ιστού.

Ζούμε σε εποχές που ο φόβος κάνει αισθητή την παρουσία του. Αναπάντεχα, αιφνίδια, απροειδοποίητα, αλλά όλο και συχνότερα στις μέρες μας, το συναίσθημα αυτό διατρέχει σαν ηλεκτρική εκκένωση τη ραχοκοκαλιά μας και μουδιάζει το κορμί. Οι λόγοι πολλοί, καθημερινοί ίσως, από τα δελτία ειδήσεων μέχρι την κυκλοφορία στους δρόμους. Όσο οι κοινωνικές συνθήκες οξύνονται, γίνονται πολύπλοκες κι οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται, τόσο είναι πιο εύκολο να εντείνεται και το συναίσθημα του φόβου, τόσο πιο εύκολα η κοινωνία αποσύρεται, απομονώνεται, αποπροσωποποιείται. «Κλείνεται στο καβούκι της».

Πέρα απ’ την ασφάλεια με την έννοια της ατομικής και κοινωνικής προστασίας από προσβολές κι επιθέσεις, έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και πολλοί άλλοι λόγοι, που ο φόβος έχει εμφιλοχωρήσει στην καθημερινότητα επηρεάζοντας συμπεριφορές και δραστηριότητες και καθιστώντας τους ανθρώπους ακόμα πιο ευάλωτους, ακόμα πιο ευέξαπτους, ακόμα πιο δύσπιστους κι επιφυλακτικούς. Η ανεργία, η ανέχεια, ο αποκλεισμός, η αδικία, ο αυταρχισμός είναι μερικές μόνο απ’ τις αιτίες που οι άνθρωποι, βιώνοντας το σκληρό πρόσωπο της κρίσης, αισθάνονται απειλούμενοι κι επισφαλείς. Φοβούνται.

Η αδυναμία του πολιτικού συστήματος τούτη την περίοδο να επεξεργαστεί και να προτείνει βιώσιμες κι αποτελεσματικές λύσεις για την έξοδο της χώρας από την κρίση, έχει μετατρέψει τον φόβο σε εργαλείο πολιτικής. Ο φόβος της οπισθοδρόμησης και της καταστροφής της χώρας, των εκλογών, των νέων μέτρων, του πολέμου, αλλά και της μιζέριας, της δυστυχίας, της ανθρωπιστικής κρίσης.

Σκηνικό φόβου απ’ άκρη σ’ άκρη στο πολιτικό προσκήνιο μπροστά σε μια κοινωνία που είναι ήδη φοβισμένη, τρομαγμένη, τρομοκρατημένη, αποκαμωμένη και, προπαντός, απογοητευμένη ή κι οργισμένη. Παραστάσεις φόβου με πρωταγωνιστές τη βία σε ποικίλες μορφές κι εκφάνσεις, την αυθάδεια σε πλήθος εκδηλώσεις κι εκφράσεις, τον προπηλακισμό σε μυριάδες καρέ κι επαναλήψεις, το μίσος σε κρεσέντο αντιπαλότητας κι έντασης.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, η ευθύνη εκείνων που διαμορφώνουν κι επηρεάζουν τις κοινωνικές συνθήκες είναι τεράστιες. Η ευθύνη διαχείρισης και διατήρησης των συνθηκών και παραγόντων που επιδρούν αποφασιστικά πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά και μπορούν να κατευθύνουν αντιδράσεις και στάσεις, είναι εξαιρετικά σημαντική και πολυσήμαντα κρίσιμη.

Η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής είναι αλληλένδετη με το επίπεδο της ελευθερίας και του αισθήματος ασφάλειας, που επικρατεί μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και στρωμάτων. Ως εκ τούτου η άρση του συναισθήματος φόβου, που διάχυτος κι ανεξέλεγκτος σε πολλές περιπτώσεις επιδρά πάνω στις ανθρώπινες δραστηριότητες, ενέργειες κι εκδηλώσεις χειραγωγώντας την κοινωνική ζωή, είναι πρωτευόντως καθοριστική για την περαιτέρω εξέλιξη κι ανάπτυξη της κοινωνίας.

Η πλειοδοσία σε φόβο, ιδιαίτερα μέσα στις συνθήκες της κρίσης που βιώνουμε, εξοικειώνει με τον φασισμό, τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία. Συμβάλει στην εξάπλωση της απάθειας απέναντι στον αυταρχισμό της εξουσίας, στην κοινωνική βία, στην παραβατική συμπεριφορά. Απονευρώνει τα κοινωνικά αντανακλαστικά και αποδυναμώνει τις αντιστάσεις της κοινωνίας, την επιρροή των θεσμών, τη λειτουργία, εν τέλει, της ίδιας της δημοκρατίας.

Ο φόβος δεν μπορεί και δεν πρέπει ν' αποτελεί συνιστώσα πολιτικής ούτε για την κυβέρνηση, ούτε για την αντιπολίτευση. Ο φόβος και ο πανικός είναι ό,τι χειρότερο θα μπορούσε να μας συμβεί σ' αυτή την καμπή της Ιστορίας. Αν και σ' αυτό δεν μπορέσουμε να συμφωνήσουμε, να το τιθασεύσουμε, να το εκμηδενίσουμε, μπορούμε με βεβαιότητα να περιμένουμε, ότι ο άνεμος που ήδη φυσάει αναταράζοντας τα παλαιοκομματικά λάβαρα, σύντομα θα μετατραπεί σε θύελλα που θα τα σαρώσει. Και τότε ο φόβος θα τους (μας) αφορά όλους.